Ubezpieczenia przez Internet: maja 2011

czwartek, 19 maja 2011

Dochodzenie roszczeń

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Poszkodowany w wypadku komunikacyjnym może wystąpić ze swoim roszczeniem przeciwko posiadaczowi pojazdu lub kierowcy, bądź też przeciwko zakładowi ubezpieczeń (tzw. actio directa). W ramach ubezpieczenia OC ubezpieczyciel wypłaca poszkodowanemu odszkodowanie w miejsce posiadacza pojazdu.

1. Uwagi ogólne
Poszkodowany w wypadku komunikacyjnym może wystąpić ze swoim roszczeniem przeciwko posiadaczowi pojazdu lub kierowcy, bądź też przeciwko zakładowi ubezpieczeń (tzw. actio directa). W ramach ubezpieczenia OC ubezpieczyciel wypłaca poszkodowanemu odszkodowanie w miejsce posiadacza pojazdu.

Zgodnie z ustawą z dnia 22.05.2003 r. o Ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku ruchem tego pojazdu szkody, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.

Przyznanie poszkodowanemu prawa bezpośredniego roszczenia przeciwko ubezpieczycielowi uzasadnione jest w pełni względami społeczno - gospodarczymi, a jednocześnie celowe jest też z punktu widzenia ekonomiki procesowej13. Zapewnia także poszkodowanemu stosunkowo szybkie i skuteczne naprawienie szkody - zakład
ubezpieczeń jest dłużnikiem zawsze wypłacalnym.

Zakład ubezpieczeń, po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego wypłaca odszkodowanie na podstawie uznania roszczenia, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądu. W przypadku, gdy poszkodowany nie zgadza się z ustaleniami zakładu ubezpieczeń może wnieść odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez zakład lub skierować sprawę na drogę sądową (wnieść powództwo do sądu).

Zgodnie z art.14 pkt.5 Ustawy zakład ubezpieczeń ma obowiązek udostępnić poszkodowanemu lub uprawnionemu informacje i dokumenty, które miały wpływ na ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń i wysokość odszkodowania. Osoby te maja prawo wglądu w akta szkody i sporządzenia na własny koszt odpisów lub kserokopii dokumentów szkodowych.

W przypadku, gdy poszkodowany wystąpił z roszczeniem do posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym pamiętać należy, że zgodnie z art.21 ust.1 Ustawy, zaspokojenie lub uznanie przez osobę objętą ubezpieczeniem obowiązkowym odpowiedzialności cywilnej roszczenia o naprawienie wyrządzonej przez nią szkody nie ma skutków prawnych względem zakładu ubezpieczeń, który nie wyraził na to uprzednio zgody.

Zgodnie z art.16 ust.3 Ustawy osoba, której odpowiedzialność jest objęta ubezpieczeniem obowiązkowym, a także osoba występująca z roszczeniem, powinny przedstawić zakładowi ubezpieczeń posiadane dowody dotyczące zdarzenia i szkody oraz ułatwić mu ustalenie okoliczności zdarzenia i rozmiaru szkód, jak również udzielić pomocy w dochodzeniu przez zakład ubezpieczeń roszczeń przeciwko sprawcy szkody. Dlatego też zgłaszając szkodę, należy do pisma roszczeniowego dołączyć notatkę z wypadku drogowego z policji, dokumentację
medyczną związaną z leczeniem, rachunki związane z kosztami leczenia, określić wysokość żądanego zadośćuczynienia. Często zakłady ubezpieczeń żądają, mimo dostarczenia pisma roszczeniowego, w którym są podane wszystkie potrzebne dane, wypełnienia druku zgłoszenia szkody.

Jeżeli przed zakładem ubezpieczeń reprezentuje poszkodowanego pełnomocnik, należy też dołączyć pełnomocnictwo. Mimo, że według k.c. pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie (wystarczy
zwykła forma pisemna), to zakłady ubezpieczeń nagminnie żądają pełnomocnictwa z podpisem poświadczonym notarialnie lub podpisanym w obecności swojego pracownika. Dlatego też, w celu szybszego uzyskania odszkodowania lepiej od razu wysłać właśnie takie pełnomocnictwo.

Aby otrzymać odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń należy wskazać odpowiedzialnego za szkodę sprawcę (posiadacza, kierowcę pojazdu), nadto posiadacz pojazdu, którym wyrządzono szkodę musi być ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej (polisa OC) w jednym z zakładów ubezpieczeń. W przypadku, gdy sprawca wypadku nie zostanie zidentyfikowany lub nie zawarł umowy ubezpieczenia OC poszkodowany może otrzymać odszkodowanie z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. I tak w przypadku, gdy nie ustalono tożsamości posiadacza lub kierującego pojazdem i nie zidentyfikowano pojazdu, którym wyrządzono szkodę Fundusz odpowiada, ale tylko za szkodę na osobie.

Natomiast w przypadku, gdy posiadacz zidentyfikowanego pojazdu, którym wyrządzono szkodę nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych Fundusz odpowiada zarówno za szkodę na osobie, jak i na mieniu. Potwierdza to Sąd Apelacyjny w Łodzi w swoim wyroku,14 w którym stwierdza: Jeżeli zidentyfikowany został kierujący pojazdem sprawca szkody (złodziej) oraz ustalone zostały dane dotyczące pojazdu, to odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę w związku z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej (OC) ponosi właściwy zakład ubezpieczeń, któremu służą roszczenia zwrotne przeciwko złodziejowi. Jeżeli natomiast sprawca szkody nie mógł być zidentyfikowany, tj. nie można było ustalić tożsamości kierującego pojazdem (w tym również złodzieja) ani danych dotyczących pojazdu, osoba poszkodowana może dochodzić odszkodowania od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i to tylko w zakresie
szkody na osobie.

W sytuacji wreszcie, gdy zidentyfikowany sprawca szkody nie posiadał ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z ubezpieczenia OC, to Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wypłaca osobie uprawnionej odszkodowanie za szkodę na osobie i mieniu. Nie dotyczy to jednak wypadku, w którym sprawca szkody był złodziejem pojazdu, wówczas bowiem - jak wyżej stwierdzono - odpowiedzialność za szkodę na mieniu i na osobie ponosi zakład ubezpieczeń w związku z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, a nie Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.

Poszkodowany, który chce dochodzić roszczeń od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego zgłasza swoje roszczenia do dowolnego zakładu ubezpieczeń, który prowadzi obowiązkowe ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zakład ubezpieczeń nie może odmówić przyjęcia zgłoszenia szkody. Zakład ubezpieczeń, po otrzymaniu zgłoszenia roszczenia przeprowadza postępowanie w zakresie ustalenia zasadności i wysokości dochodzonych roszczeń i niezwłocznie przesyła zebraną dokumentację do Funduszu, powiadamiając o tym osobę zgłaszającą roszczenie (art.108 ust.1 i 2 Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych…).

13 A. Wąsiewicz, Ubezpieczenia samochodowe, Warszawa 1984, s. 232.
14 Orzeczenie Sądu Apel. w Łodzi z dn. 14.05.1996 r., I ACr 177/96, PG 1996, nr 9, s.39.
www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania po wypadku

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Dziedziczenie roszczenia z art. 446 § 3 k.c.

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Zagadnienie dziedziczenia roszczenia z art. 446 § 3 k.c. wzbudza wiele kontrowersji w doktrynie.
Jedni autorzy twierdzą, ze uprawnienie z art. 446 § 3 k.c. nie wchodzi do spadku, bowiem jest ono ściśle związane z osobą uprawnionego, skoro warunkiem jego uzyskania jest znaczne pogorszenie jego osobistej sytuacji Ŝyciowej65.

Inni stoją na stanowisku, że roszczenie o odszkodowanie przewidziane w art. 446 § 3 k.c. ma charakter majątkowy i wobec tego przechodzi według ogólnych zasad na spadkobierców uprawnionego, ponieważ należy do spadku po nim66. Spór na ten temat definitywnie przecięła uchwała 7 sędziów SN z dnia 26.10.1975 r.67, która mówi, że roszczenie o odszkodowanie przewidziane w art. 446 § 3 k.c. przechodzi na spadkobierców
uprawnionego. W uzasadnieniu tej uchwały SN wskazuje, że roszczenie to nie jest ściśle związane z osobą uprawnionego i jako prawo majątkowe, należy do spadku po nim.

Prawo bowiem do żądania naprawienia szkody majątkowej jest z istoty swej dziedziczne jako prawo majątkowe. O tym czy roszczenie z art. 446 § 3 k.c. jest dziedziczne, decyduje charakter szkody, której naprawieniu służy ten przepis. Przyjęcie majątkowego charakteru tej szkody przy braku przepisu szczególnego wyłączającego dziedziczność, musi prowadzić do wniosku iż roszczenie to wchodzi do spadku po uprawnionym.

Jak wskazuje dalej SN, w obecnym stanie prawnym zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie nie ulega już wątpliwości, że odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. nie może być przyznane za same tylko cierpienia moralne doznane z powodu śmierci osoby najbliższej, a zatem jest ono zależne od istnienia szkody o charakterze majątkowym.

Ponadto przepis art. 446 § 3 k.c. mówi o „odszkodowaniu”. Celem zaś odszkodowania jest naprawienie szkody majątkowej. Natomiast na oznaczenie szkody o charakterze niemajątkowym przyjęło się używać terminu „krzywda” i przewiduje się za nią „zadośćuczynienie” w wypadkach w ustawie przewidzianych. Dziedziczenie roszczenia o zadośćuczynienie ustawodawca dopuszcza tylko jako wyjątek od zasady wyrażonej w art. 922 § 2 k.c. Brak analogicznego unormowania kwestii dziedziczenia w art. 446 § 3 k.c. wynika z odmienności obu tych
roszczeń (odszkodowanie i zadośćuczynienie). Z przyczyn wyżej wymienionych należy przyjąć, że pod rządem
art. 446 § 3 k.c. nie ma już istotnego znaczenia to, czy powództwo o odszkodowanie przewidziane w tym przepisie zostało wytoczone przez uprawnionego, czy też przez jego spadkobierców.

Ci ostatni mogą otrzymać odszkodowanie tylko wtedy, gdy przysługiwałoby ono uprawnionemu, jeśliby żył w chwili wyrokowania i tylko w takim zakresie, jaki odpowiada szkodzie powstałej do dnia jego śmierci, chodzi bowiem o wynagrodzenie szkody wynikłej ze znacznego pogorszenia sytuacji życiowej uprawnionego, ale trwającego tylko do dnia śmierci.

Przeciwko dziedziczeniu omawianego roszczenia nie przemawia także przepis art. 449 k.c. ograniczający możność zbycia niektórych roszczeń. Takie stanowisko zajął SN w swoim orzeczeniu z dnia 29.07.1970 r.68, w którym stwierdza: przepis art. 449 k.c. nie dozwala jedynie na „zbycie” roszczeń wymienionych w art. 444 - 448 k.c. – a nie na przeniesienie tych roszczeń przez poszkodowanego na inne osoby w drodze czynności prawnej, takich jak umowa sprzedaży, zamiany, darowizny czy też innej umowy zobowiązującej do przeniesienia
wierzytelności. Przepis ten natomiast nie wyłącza przejścia tych roszczeń w drodze spadkobrania.

65 S. Garlicki, Odpowiedzialność cywilna za nieszczęśliwe wypadki, Warszawa 1971, s. 478.
66 A. Szpunar, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci osoby bliskiej, Bydgoszcz 2000, s. 158
67 Uchwała SN z dn. 26.10.1975 r., III PZP 22/70, OSN 1971/7-8, poz. 120.
68 Orzeczenie SN z dn. 29.07.1970 r., II CR 307/70, (nie publ.).
www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania komunikacyjne

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Kapitalizacja renty

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Kapitalizacja renty oznacza odpowiednie jej przeliczenie
i przyznanie uprawnionemu jednorazowo sumy pieniężnej. Zgodnie
z art. 447 k.c. z ważnych powodów sąd może na żądanie
poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części jednorazowe
odszkodowanie. Skapitalizowanie renty może nastąpić również w drodze
umowy, która będzie miała charakter ugody. Jest ona dopuszczana tylko
wówczas, gdy istnieją ważne powody, w przeciwnym razie ugoda byłaby
sprzeczna z prawem i przez to nieważna.
Interes zobowiązanego do odszkodowania leżący w zwolnieniu się
z długu nie może sam przez się nigdy usprawiedliwiać zamiany renty na
zapłatę jednorazowej kwoty. Kryterium oceny istnienia ważnych powodów może stanowić wyłącznie interes uprawnionego do renty.
W szczególności może to mieć miejsce w dwóch grupach przypadków:
po pierwsze – gdy ze względu na ustalone szczególne okoliczności
przyznanie jednorazowego odszkodowania zapewni poszkodowanemu
zaspokojenie wszystkich potrzeb zarówno bieżących, jak i przyszłych,
dla których zaspokojenia przeznaczona była renta, po wtóre – jeśli
ustalone okoliczności dają podstawę do wniosku, że przyszłe raty renty
nie mogą być egzekwowane, a zatem prawo nie zostanie w ogóle
zrealizowane43.
Kapitalizacja renty jest korzystna w przypadku renty dla
poszkodowanego, gdy stał się on inwalidą (art. 444 § 2 k.c.).
Jednorazowe odszkodowanie może mu ułatwić np. utworzenie warsztatu
usługowego.
Przepis art. 447 k.c. dopuszcza też możliwość częściowej
kapitalizacji renty, która ulega w ten sposób odpowiedniemu
zmniejszeniu.
Po zamianie renty na świadczenie jednorazowe nie istnieje już
możliwość modyfikacji odszkodowania na podstawie art. 907 § 2 k.c.
Tak też SN w swoim orzeczeniu z dnia 20.03.1973 r.44
Ustawa nie przewiduje żadnego współczynnika określającego
wysokość skapitalizowanej renty. Pozostawione jest to ocenie sądu.
Natomiast art. 164 §2 k.z. stanowił, że jednorazowe świadczenie nie powinno przekroczyć 10-letniej wartości renty. Wskazówka ta i dzisiaj
może być przydatna45.

43 G. Bieniek (w:), Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, Warszawa 1999,
s. 419.
44 Orzeczenie SN z dn. 20.03.1973 r., II PR 12/73, niepubl.
45 Z. Radwański, Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2001, s. 217.
www.odszkodowania24.eu

---

www.odszkodowania24.eu

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Koszty leczenia

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Zgodnie z art.444§1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania
rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego
powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do
naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty
leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną
na koszty przygotowania do innego zawodu.
Zakres kosztów leczenia podlegających zwrotowi jest wyznaczony
uzasadnionymi potrzebami poszkodowanego. Koszty leczenia stanowią
istotną pozycję, jeżeli leczenie poszkodowanego trwa dłuższy czas.
Naprawienie szkody obejmuje w szczególności zwrot wszelkich
wydatków związanych z samym leczeniem i rehabilitacją, jak i koszty
opieki niezbędnej w czasie procesu leczenia oraz inne dodatkowe koszty
związane z doznanym uszczerbkiem.
W pierwszej kolejności poszkodowany powinien korzystać z
bezpłatnej służby zdrowia. Jednak w niektórych przypadkach zasadny
jest zwrot kosztów poniesionych poza publiczna służbą zdrowia, np. gdy
zalecona przez lekarza usługa jest niedostępna lub wymaga długiego oczekiwania. Potwierdza to SN w swoim orzeczeniu17,w którym
stwierdza: w sytuacji konkretnego zagrożenia całkowitą ślepotą
szukanie pomocy i porady u wybitnych specjalistów oraz w znanym
zakładzie leczniczym nie może być uznane za zbędne, obowiązek więc
zwrócenia związanych z tym wydatków objęty jest przepisem art.444§1
k.c.
Do kosztów tych należą także wydatki związane z przewozem
chorego do szpitala i na zabiegi, koszty zabiegów rehabilitacyjnych,
wydatki na lekarstwa, koszty specjalnej opieki i pielęgnacji. Fakt
ponoszenia całego ciężaru opieki nad poszkodowanym w czasie leczenia
i rehabilitacji przez członków rodziny nie zwalnia osoby
odpowiedzialnej od zwrotu kwoty obejmującej wartość tych
świadczeń18.
Do kosztów związanych z leczeniem należy zaliczyć także wydatki
ponoszone w związku z koniecznością odpowiedniego odżywiania. Tak
też SN w swoim orzeczeniu: zwrot wydatków na podawanie choremu
bardziej wyszukanych potraw, większej ilości owoców, słodyczy itp.,
choćby z punktu widzenia lekarskiego chory nie wymagał specjalnej
diety, znajduje usprawiedliwienie w art. 444 § 1 k.c., chyba że byłyby
wyraźne zalecenia lekarskie nakazujące ograniczenie diety19.
W skład kosztów wynikłych z powodu uszkodzenia ciała lub
wywołania rozstroju zdrowia, wchodzą nie tylko koszty leczenia
w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz także wydatki związane
z odwiedzinami chorego w szpitalu przez osoby bliskie. Odwiedziny te są niezbędne zarówno dla poprawy samopoczucia chorego
i przyspieszenia w ten sposób leczenia, jak i dla kontaktu rodziny
z lekarzami w celu uzyskania informacji i wskazówek o zdrowiu
chorego i jego potrzebach. Odnosi się to zwłaszcza, gdy
poszkodowanym jest dziecko i gdy chodzi o wizyty jego rodziców – teza
orzeczenia SN20.
Koszty objęte kompensacją muszą być uzasadnione ze względu na
rodzaj i rozmiary poniesionego uszczerbku. Nie jest jednak górnym
pułapem kompensacji z tytułu kosztów leczenia zakres świadczeń, które
zazwyczaj objęte są nieodpłatną opieką medyczną w ramach
ubezpieczenia społecznego – np. uzasadnione jest żądanie zwrotu
wydatków na lekarstwa spoza listy leków objętych ulgą lub kosztów
niezbędnych zabiegów medycznych, które wobec braku faktycznych
możliwości ich przeprowadzenia w ramach sektora publicznej służby
zdrowia musiały być przeprowadzone w sektorze prywatnym21. W takim
wypadku należy wykazać, iż celowe jest stosowanie takich metod
leczenia, zabiegów lub środków leczniczych, które nie wchodzą
w zakres świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego – tak SN
w swoim orzeczeniu z dnia 26.11.1991 r.22
Do kosztów leczenia na należą koszty pojazdu inwalidzkiego,
jeżeli nie jest on konieczny do kompensowania kalectwa osoby
poszkodowanej, a w szczególności do kontynuowania pracy zarobkowej
wykonywanej przed wypadkiem23. Wydatki poniesione na leczenie poszkodowanego podlegają
kompensacji bez względu na to, czy okazały się skuteczne i przyniosły
oczekiwane rezultaty, czy też nie.
Zwrot kosztów leczenia należy się poszkodowanemu, a jeżeli
poszkodowany jest osobą małoletnią, to w jej imieniu zwrotu może
żądać przedstawiciel ustawowy. Osoba trzecia, nawet kiedy takie koszty
wyłożyła nie może żądać ich zwrotu.24
Obowiązek zwrotu dotyczy wydatków rzeczywiście poniesionych.
Jednak na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia
szkody powinien z góry wyłożyć sumę potrzebną na koszty leczenia.
Uprawnienia tego nie wyłącza okoliczność, że poszkodowany może sam
ponieść te wydatki.
Jeżeli poszkodowany stał się inwalidą może on żądać od
zobowiązanego wyłożenia sumy potrzebnej na koszty przygotowania do
innego zawodu. Kodeks cywilny nie normuje zagadnienia, w jakiej
formie zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć sumę
potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Stosownie do
charakteru przygotowania do innego zawodu i odpowiednio do wielu
innych okoliczności poszczególnego wypadku wyłożona suma może
mieć charakter jednorazowy, może tez być celowe w interesie dłużnika i
wierzyciela przyznanie jej w formie świadczeń periodycznych.25
Zwrot kosztów przygotowania do nowego zawodu nie należy się,
gdy poszkodowany już po wypadku podejmuje i kończy naukę zawodu, którego ze względu na wywołane wypadkiem inwalidztwo nie może
wykonywać.26

17 Orzeczenie SN z dn. 26.06.1969r., II PR 217/69, OSN 1970, poz.50.
18 Orzeczenie SN z dn. 4.03.1969 r., I PR 28/69, OSN 1969/12, poz. 229.
19 Orzeczenie SN z dn. 19.06.1975 r., V PRN 2/75, OSN 1976/4, poz. 70.
20 Orzeczenie SN z dn. 7.10.1971 r., II CR 427/71, OSPiKA 1972/6, poz. 108.
21 M. Safian (w:) Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz, (red. K. Pietrzykowski), Warszawa 2002,
s. 1019.
22 Orzeczenie SN z dn. 26.11.1991 r., III APr 75/91, OSAiSN 1992/6, poz. 38.
23 Orzeczenie SN z dn. 16.01.1981 r., I CR 455/80, OSN 1981/10, poz. 193.
24 Orzeczenie SN z dn. 11.08.1972 r., I CR 246/72, niepubl.
25 Orzeczenie SN z dn. 10.02.1970 r., II CR 7/70, niepubl.
26 Orzeczenie SN z dn. 28.01.1970 r., II CR 634/69, OSNCP 1970/12, poz.227.
www.odszkodowania24.eu

---

Odszkodowania powypadkowe

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Krąg osób uprawnionych do żądania odszkodowania

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Roszczenie z art. 446 § 3 k.c. przysługuje „najbliższym członkom
rodziny zmarłego”. Należy do nich zaliczyć takie osoby, których
sytuacja życiowa kształtowała się w pewnej zależności od zmarłego.
Chodzi tu zatem w pierwszej kolejności o małoletnie lub niesamodzielne
dzieci i małżonka, pozostających ze zmarłym we wspólnym ognisku rodzinnym. Istotne jednak jest to, że o tym, kto jest najbliższym
członkiem rodziny zmarłego, decyduje układ faktyczny stosunków
rodzinnych pomiędzy zmarłym a tymi osobami53.
Jak wynika z treści art. 446 § 3 k.c. uprawniony musi być
członkiem rodziny. Chodzi tu o pojęcie rodziny, jako pewnej komórki
związanej zarówno więzami uczuciowymi, jak i wspólnością
gospodarczą, gdyż tylko członkowie takiej komórki mogą odczuć
znaczne pogorszenie swej sytuacji życiowej wskutek zgonu
poszkodowanego. Ocena, kto jest najbliższym członkiem rodziny, zależy
od okoliczności, niekoniecznie za takiego członka rodziny uznany być
musi najbliższy krewny. Decydować tu będzie bliskość kontaktu danego
członka rodziny ze zmarłym, stopień łączących ich uczuć, powiązania
gospodarcze. Te elementy przeważają nad bliskością pokrewieństwa54.
Także SN w swoim orzeczeniu55 wyjaśnił, że konkretyzacja tego, kto jest
w danym wypadku najbliższym członkiem rodziny, należy do sądu
orzekającego.
Zgodnie z tym stanowiskiem macocha może być uznana za osobę
będącą najbliższym członkiem rodziny zmarłego, gdy uzasadniają to
pozytywnie ocenione w świetle zasad współżycia społecznego stosunki
łączące macochę i pasierba. Zapatrywanie to umacnia wprowadzenie
w art. 144 k.r.o. wzajemnych obowiązków alimentacyjnych między
pasierbem a macochą.
Do osób uprawnionych można też zaliczyć wnuka, gdy był on
wychowywany i utrzymywany przez dziadków. Potwierdza to SN w orzeczeniu z dnia 5.08.1970 r.56, w którym stwierdza: jeżeli dziecko
pozamałżeńskie było wychowywane i utrzymywane przez dziadków, to
okoliczność, że matka żyje i jest zdolna do alimentacji dziecka, nie stoi
na przeszkodzie do uznania, iż śmierć dziadka znacznie pogorszyła
sytuację życiową dziecka, oraz do zasądzenia na rzecz tego dziecka
odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.
Osobą uprawnioną jest też dziecko poczęte w chwili śmierci ojca,
ale urodzone po jego śmierci. Nasciturus ma warunkową zdolność
prawną i jeśli urodzi się żywe musi być traktowane na równi z dziećmi
urodzonymi przed śmiercią ojca. Nie ulega wątpliwości, że wskutek
śmierci ojca nastąpiło znaczne pogorszenie jego sytuacji57.
Dyskusyjna jest w doktrynie możliwość przyznania
odszkodowania konkubinie, wychowankom zmarłego, jego narzeczonej.
Jedni autorzy uważają, że do rodziny w rozumieniu przepisu art. 446 § 3
k.c. należy też zaliczyć wychowanków, narzeczoną, konkubinat, jeżeli
ma on charakter dostatecznej trwałości i cechuje się dostatecznie silną
wspólnością gospodarczą. Natomiast inni twierdzą, że do rodziny nie
należy: konkubinat, wychowankowie zmarłego, narzeczona i z tego
względu nie są oni osobami uprawnionymi na podstawie art. 446 § 3 k.c.

53 G. Bieniek (w:), op. cit., s. 423.
54 S. Garlicki, op. cit., s. 474.
55 Orzeczenie SN z dn. 10.12.1969, III PRN 88/69, OSNCP 1970/9, poz. 160.
56 Orzeczenie SN z dn. 5.08.1980 r., II CR 313/70, OSNCP 1971/3, poz. 56.
57 Orzeczenie SN z dn. 4.04.1996 r., II PR 139/66, OSNCP 1966/9, poz. 158.
www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowanie

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

A. Przesłanki przyznania odszkodowania na rzecz najbliższych
członków rodziny
Podstawową przesłankę przyznania odszkodowania z art. 446 § 3
k.c. stanowi znaczne pogorszenie sytuacji życiowej najbliższych
członków rodziny zmarłego. W swoim orzeczeniu z dnia 26.10.1970 r.44
SN podał następującą dyrektywę do określenia istnienia tej przesłanki.
Aby uznać czy żądanie odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. jest
uzasadnione, sąd powinien ustalić, jaka była sytuacja życiowa rodziny
zmarłego przed jego śmiercią a następnie zbadać czy wskutek tego
zdarzenia nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Pojęcie
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jest bardzo szerokie, dlatego
SN w orzeczeniu45 wyjaśnia, że przy określaniu pogorszenia się sytuacji
życiowej właśnie ze względu na szerokość tego pojęcia należy brać pod
uwagę wszystkie okoliczności. Pogorszenie sytuacji życiowej polega nie
tylko na pogorszeniu obecnej sytuacji materialnej, lecz także na utracie
realnej możliwości polepszenia warunków życia. Jak wskazuje SN w swoim orzeczeniu46 śmierć dorastającego
syna, na którego pomoc rodzice mogli liczyć w przyszłości, przy
uwzględnieniu zwłaszcza ich skromnych warunków materialnych oraz
ich wieku wyłączającego posiadanie nowego potomstwa, stanowi dla
rodziców znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej i uzasadnia
przyznanie im odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.
Natomiast śmierć małego dziecka stanowi szczególnie ciężką
krzywdę moralną dla rodziców, jednak nie pogarsza ich sytuacji
życiowej – tak SN w orzeczeniu z dnia 2.03.1964 r.47 Obecnie SN
w wyroku z dnia 15.10.2002 r.48 zmienił swoje dotychczasowe
stanowisko i stwierdził: śmierć małoletniego dziecka może stanowić
przyczynę znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jego rodziców, nie
tylko wtedy, gdy wywołała aktualny uszczerbek materialny, ale także
wówczas, jeżeli ich cierpienie psychiczne osłabiły aktywność życiową,
powodując utratę możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości
lub konieczność niekorzystnego ograniczenia planów życiowych.
Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej ma miejsce niewątpliwie
w razie utraty małżonka, ojca lub matki przez małoletnie dzieci. W tym
przypadku, jeżeli nawet świadczenia podstawowe zmarłego na rzecz
najbliższych członków rodziny zostaną zrekompensowane zgodnie z art.
446 § 2 k.c., to jednak pozostanie rozległa dziedzina utraty świadczeń
z zakresu wzajemnej pomocy, opieki, wychowania itp., których
w ramach art. 446 § 2 k.c. pokryć nie moŜna49. Podobną tezę sformułował SN w orzeczeniu z dnia 6.02.1968 r.50: „utrata przez
dziecko osobistych starań matki o jego utrzymanie i wychowanie
stanowi przede wszystkim o pogorszeniu sytuacji życiowej dziecka,
uzasadniającym odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3. Jeżeli zaś
utrata ta dotyczy także świadczonych przez matkę usług, które nie
wymagają jej osobistych starań, to powstała w ten sposób szkoda
podlega wyrównaniu w drodze renty”. W tej sytuacji odszkodowanie
należy się także mężowi, jeżeli spadł na niego ciężar związany ze
sprawowaniem pieczy nad dziećmi i prowadzeniem gospodarstwa
domowego51.
Pogorszeniem jest również doznanie silnego wstrząsu
psychicznego na skutek tragicznej śmierci osoby bliskiej, co pociąga za
sobą osłabienie aktywności życiowej, zmniejszenie zarobków
i zwiększenie wydatków poniesionych na leczenie lub pomoc innych
osób. Tak SN w wyroku z dnia 8.05.1969 r.52

44 Uchwała SN z dn. 26.10.1970 r., III PZP 22/70, OSNCP 1971/78, poz. 120.
45 Orzeczenie SN z dn. 25.07.1967 r., I CR 81/67, OSNCP 3/68, poz. 48.
46 Orzeczenie SN z dn. 13.05.1969 r., II CR 128/69, OSPiKA 1970, poz. 122.
47 Orzeczenie SN z dn. 2.03.1964 r., III CR 18/64, OSNCP 1965, poz. 62.
48 Orzeczenie SN z dn. 15.10.2002 r., II CKN 985/00, Lex nr 77043.
49 Orzeczenie SN z dn. 4.01.1968 r., I PR 424/67 (nie publ.).
50 Orzeczenie SN z dn. 6.02.1968 r., I CR 654/67, OSNCP 1969/1, poz. 14.
51 Orzeczenie SN z dn. 23.07.1971 r., II CR 237/71, Monitor Prawniczy – Zestawienie Tez, 2001/8,
s. 467.
52 Orzeczenie SN z dn. 8.05.1969, II CR 114/69, OSNCP 1970, poz. 129.
www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Odszkodowanie na rzecz osób bliskich w przypadku

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

1. Pojęcie osoby bliskiej
Przepisy art. 446 k.c. przyznają roszczenia odszkodowawcze
osobom bliskim zmarłego. W k.c. nie znajdujemy definicji osoby
bliskiej. Jednak w wielu przepisach k.c. posługuje się pojęciem osoby
bliskiej lub osoby będącej w bliskim stosunku. I tak np. art. 527 § 3 k.c.
dotyczący skargi pauliańskiej mówi „jeżeli … korzyść majątkową
uzyskała osoba będąca w bliskim stosunku …”, dalej art. 923 § 1
posługuje się pojęciem osoby bliskiej spadkodawcy. Jedynie k.k. w art.
115 § 11 objaśnia wyrażenie osoby bliskiej i mówi: „Osobą najbliższą
jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej
linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej
małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu”. Jednak nie
są to wszystkie osoby, które można uznać za bliskie w rozumieniu art.
446 k.c. Ustalenie z góry kręgu osób zaliczanych do osób bliskich nie jest
możliwe. Łatwo jest określić krąg osób uprawnionych do renty
obligatoryjnej, ponieważ do niego należą osoby, względem których na
zmarłym ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny (art. 446 § 2 zd. 1).
Wystarczy więc sięgnąć do przepisów k.r.o, który reguluje ten
obowiązek i wskazuje osoby uprawnione.
Wątpliwości pojawiają się przy wykładni przepisu art. 446 § 2
zd. 2 k.c., który przewiduje możliwość przyznania renty fakultatywnej
innym osobom bliskim, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał
środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego
zasady współżycia społecznego. Do tych osób należą nie tylko krewni
ale też inne osoby nie połączone ze zmarłym więzami rodzinnymi o ile
istnieje między nimi stosunek bliskości. W tych przypadkach decydujące
znaczenie mają nie więzy prawne a faktyczne, może to być np. bliska
więź duchowa, stosunki przyjacielskie.
Problem wyłania się na tle istnienia nowoczesnych związków
partnerskich. Należy odpowiedzieć na pytanie czy uprawnionymi z art.
446 § 2 zd. 2 k.c. mogą być: konkubina lub partner ze związku
homoseksualnego.
Odnośnie konkubiny sprawa przesądzona jest na jej korzyść1.
Chociaż początkowo odmawiano jej prawa do renty to obecnie bez
wątpienia konkubina jest osobą uprawnioną po spełnieniu odpowiednich
przesłanek. Przyczyną takiego stanowiska jest stale rosnąca liczba
konkubinatów w Polsce. Prawo nie może być ślepe na tego rodzaju
zjawisko społeczne. Byłoby rzeczą niesłuszną, gdyby sprawca zwolniony był z obowiązku naprawienia szkody tylko dlatego, że
doznała jej konkubina a nie żona zmarłego. Przecież nieformalne
związki funkcjonują tak samo jak związki zalegalizowane i śmierć
partnera z takiego związku wywołać może identyczną szkodę dla
pozostałych członków jak śmierć męża czy żony. Zmienia się także
opinia społeczna na temat konkubinatu. Obecnie związki te nie budzą już
zgorszenia, są akceptowane przez społeczeństwo. Dlatego słusznie
przyznaje się uprawnienia do renty konkubinie, chociaż nadal jej prawo
jest znacznie ograniczone w porównaniu z uprawnieniami żony
zmarłego.
Zupełnie inaczej przedstawia się problem związków
homoseksualnych. Właściwie nie ma przeszkód prawnych do przyznania
prawa do renty partnerowi ze związku homoseksualnego. Jednak przepis
art. 446 § 2 zd. 2 k.c. odwołuje się do zasad współżycia społecznego,
czyli wartości powszechnie akceptowanych w społeczeństwie. Właśnie
te zasady mogą przemawiać przeciwko przyznaniu uprawnień
partnerowi ze związku homoseksualnego. W Polsce cały czas związki
takie budzą niechęć.
W niektórych państwach ustawa przewiduje formalizację
związków osób tej samej płci np.: Dania, Holandia. Pomimo braku
możliwości legalizacji związków homoseksualnych w Polsce, w
rzeczywistości związki te istnieją. Jednak w przeciwieństwie do
nieformalnych związków heteroseksualnych związki homoseksualne
spotykają się z dezaprobatą społeczną. Wpływ na opinię społeczną może
też wywierać stanowisko ustawodawcy, który jak na razie zakazuje
legalizacji związków homoseksualnych. Dlatego obecnie partner ze związku homoseksualnego nie jest
uważany za osobę uprawnioną z art. 446 § 2 zd. 2 k.c., chociaż istnieje
możliwość, że w przyszłości wraz ze zmianą stanowiska ustawodawcy
i ze wzrostem akceptacji społecznej judykatura zacznie zasądzać
odszkodowania na rzecz tych osób.

1 Orzeczenie SN z dnia 2.12.1970 r., II CR 541/70, OSP 1972, nr 3, poz. 52.

www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania komunikacyjne

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność na zasadzie

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Jak wskazano wyżej jedną z okoliczności egzoneracyjnych jest
wyłączna wina poszkodowanego. Dlatego też, jeżeli wyłączną przyczyną
szkody było zawinione działanie poszkodowanego to odpowiedzialność
wobec niego zostaje wyłączona. Zgodnie z przepisem art.435§1 k.c.
posiadacz pojazdu zostaje zwolniony od odpowiedzialności, gdy szkoda
nastąpiła „wyłącznie z winy poszkodowanego”.
Szkoda będąca następstwem wypadku samochodowego jest
wynikiem wielu przyczyn. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu będzie
wyłączona, jeżeli wina poszkodowanego jest tak poważna, że według zasad nauki i doświadczenia życiowego tylko ona może być brana pod
uwagę i absorbuje inne okoliczności sprawy1.
Dlatego też ilekroć zdarzy się wypadek samochodowy należy
dokonać oceny zachowania się poszkodowanego z punktu widzenia
uchybień, a więc ciężaru gatunkowego winy poszkodowanego.
Następnie, analizując wszystkie przyczyny wypadku, trzeba je
wartościować, badając, które doprowadziły do powstania szkody.
Dopiero, gdy rozważania te doprowadzą do wniosku, że wina
poszkodowanego odegrała w danym wypadku tak ważną rolę, iż
„pochłonęła” niejako inne przyczyny, może nastąpić zwolnienie
posiadacza pojazdu od odpowiedzialności 2.
Przykładem wyłącznej winy poszkodowanego może być np.
niespodziewane wtargnięcie przechodnia na jezdnię, rzucenie się pod
jadący pojazd.
Drugą okolicznością egzoneracyjną jest wyłączna wina osoby
trzeciej, za którą posiadacz pojazdu mechanicznego nie ponosi
odpowiedzialności. Chodzi tu o osobę, której zawinione działanie
stanowi główna przyczynę wypadku. Istotną kwestią jest tu ustalenie kto
należy do kręgu osób trzecich, za które posiadacz pojazdu nie ponosi
odpowiedzialności. Według A. Rembielińskiego3 na winę osoby trzeciej
właściciel samochodu może się tylko wtedy powołać, gdy jest to osoba,
na której działanie nie miał żadnego wpływu, o tym działaniu nic nie
wie, nie może go przewidzieć, ani mu przeciwdziałać, ponieważ leży ono poza sferą jego zainteresowań i uwagi, nie uwzględnia zatem tego
działania w procesie eksploatacji samochodu i ruchu.
Z pewnością do kręgu tego nie należy kierowca pojazdu, bo
zgodnie z art.436§1 k.c. posiadacz pojazdu odpowiada za każdą osobę,
która prowadzi jego pojazd i to tak długo jak długo nie traci przez to
posiadania albo też nie stanowi to oddania samochodu w posiadanie
zależne. Jak wskazuje SN w swoim orzeczeniu4 : o oddaniu samochodu
innej osobie, na jej własny rachunek i niebezpieczeństwo może być
mowa jedynie wówczas, gdy nastąpiło to z jednoczesnym pozbyciem się
przez właściciela wszelkiego wpływu na ruch tego pojazdu. Wynika
stąd, że użytkujący musi mieć pełną swobodę w zakresie gospodarczej
eksploatacji samochodu (dysponowanie nim, osiąganie korzyści,
ponoszenie kosztów itp.). Wtedy określenie czasu, miejsca i sposobu
użycia zależy wyłącznie od niego. Chodzi tutaj o wyzbycie się przez
samoistnego posiadacza wszelkiego wpływu na ruch pojazdu (a więc o
utratę możności używania, dysponowania i kontroli). Nie zostanie więc
(właściciel) zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli zachował
przynajmniej część tych uprawnień.
Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego kładzie nacisk
na momenty faktyczne, czyli kto wydawał instrukcje i polecenia, duże
znaczenie ma również okoliczność, czy samochód był używany za
wiedzą i zgodnie z wolą posiadacza samoistnego5.
Wyłączna wina osoby trzeciej, za którą posiadacz pojazdu
mechanicznego nie ponosi odpowiedzialności zwalnia posiadacza od ponoszenia odpowiedzialności cywilnej. Natomiast, w przypadku gdy
osoba trzecia tylko przyczyniła się do powstania lub zwiększenia
szkody, wtedy posiadacz pojazdu i osoba trzecia będą odpowiadały
solidarnie wobec poszkodowanego za powstałą szkodę.
Ostatnią z przesłanek egzoneracyjnych jest siła wyższa. Jeżeli
szkoda spowodowana przez ruch pojazdu powstała wskutek siły
wyższej, to zgodnie z art.435§1 k.c. posiadacz pojazdu jest zwolniony od
odpowiedzialności.
Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia siły wyższej. Przyjmuje się,
że siła wyższa to zdarzenie pochodzenia zewnętrznego, którego skutków
nie da się przewidzieć, ani też im zapobiec (wszystkie trzy cechy muszą
występować łącznie). Przykładem siły wyższej może być powódź, burza
śnieżna, trzęsienie ziemi. Aby uznać powyższe okoliczności za siłę
wyższą posiadacz pojazdu musi zostać nimi nagle zaskoczony. Jeżeli
rozpoczął jazdę w takich warunkach nie może powołać się na siłę
wyższą. Nie jest też siłą wyższą zdarzenie, które powstaje wskutek wad
samochodu np. pęknięcie opony, wybuch silnika, a także stan zdrowia
kierowcy np. zawał serca a nawet zgon podczas prowadzenia
samochodu.
Należy podkreślić, że zaostrzoną odpowiedzialność na zasadzie
ryzyka ponosi tylko posiadacz samoistny i posiadacz zależny, natomiast
kierowca, który nie jest jednocześnie ani posiadaczem samoistnym ani
zależnym ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych, czyli zasadzie
winy. W sytuacji, gdy za szkodę odpowiedzialny jest posiadacz pojazdu
mechanicznego (na zasadzie ryzyka) i kierowca (na zasadzie winy) poszkodowany powinien swoje roszczenia kierować przeciwko
posiadaczowi, gdyż nie musi mu udowodnić winy.

1A. Szpunar, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek wypadku samochodowego, Państwo i Prawo
1966, nr 10, s. 476.
2 A. Wąsiewicz, Ubezpieczenia komunikacyjne, Bydgoszcz 1996, s. 68.
3 A. Rembieliński, Wina osoby trzeciej jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność właściciela
samochodu, Nowe Prawo 4/1964, s. 330.
4 Orzeczenie SN z dn. 11.08.1956 r., OSN I/1957, poz. 28.
5A. Szpunar, Legitymacja bierna przy odpowiedzialności za wypadki samochodowe, Palestra 1963, nr
5, s. 14.
www.odszkodowania24.eu

---

wysokie odszkodowania

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Przesłanki powstania roszczeń odszkodowawczych

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Roszczenia z powodu śmierci osoby bliskiej wynikają z przepisów
szczególnych. Nie stanowią one samodzielnej podstawy
odpowiedzialności, aby osoba uprawniona mogła wystąpić
z roszczeniem przeciw zobowiązanemu do naprawienia szkody, muszą
być spełnione przesłanki odpowiedzialności z tytułu czynów
...
Roszczenia z powodu śmierci osoby bliskiej wynikają z przepisów
szczególnych. Nie stanowią one samodzielnej podstawy
odpowiedzialności, aby osoba uprawniona mogła wystąpić
z roszczeniem przeciw zobowiązanemu do naprawienia szkody, muszą
być spełnione przesłanki odpowiedzialności z tytułu czynów
niedozwolonych.
Jak wiadomo istnieją okoliczności, w których wyrządzenie
drugiemu człowiekowi szkody nie pociąga za sobą odpowiedzialności
sprawcy. Do takich okoliczności należy np.: przy odpowiedzialności na
zasadzie ryzyka wyłączna wina poszkodowanego. Jeżeli wyłączną
przyczyną powstania szkody było zawinione działanie pokrzywdzonego
to odpowiedzialność wobec niego zostaje wyłączona. W przypadku
śmierci tego poszkodowanego osoby bliskie nie otrzymają odszkodowania. Wynika to stąd, że jeżeli roszczenia bezpośrednio
poszkodowanego byłyby z jakiejkolwiek przyczyny nieuzasadnione to
również roszczenia osób pośrednio poszkodowanych są nieuzasadnione.
Uprawnieni bowiem mogą dostać odszkodowanie tylko wtedy i tylko
w takich granicach, w jakich prawo do odszkodowania przysługiwałoby
poszkodowanemu, gdyby żył.
Przesłanką powstania roszczeń odszkodowawczych jest śmierć
poszkodowanego w wyniku doznanego uszkodzenia ciała lub rozstroju
zdrowia, przy czym bez znaczenia jest czy śmierć nastąpiła niezwłocznie
czy też po upływie dłuższego czasu. Istotne jest tylko to, aby istniał
związek przyczynowy między tymi zdarzeniami tj. czynem
niedozwolonym a śmiercią3.
O związku tym stanowi art. 361 § 1 k.c.: Zobowiązany do
odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Unormowanie
zawarte w tym artykule opiera się na założeniach teorii przyczynowości
adekwatnej. Zgodnie z tą teorią związek przyczynowy zachodzi, gdy
skutek jest normalnym, zwykłym następstwem przyczyny, ocena zaś
opiera się nie na subiektywnym przewidywaniu sprawcy, lecz na
doświadczeniu życiowym wspartym aktualnymi osiągnięciami wiedzy4.
Ustalenie związku przyczynowego jest konieczne, ponieważ nie
każda szkoda ulega wynagrodzeniu, lecz tylko taka, która pozostaje
w związku przyczynowym ze zdarzeniem zobowiązującym w myśl
przepisów prawa do odszkodowania. żądanie odszkodowania na podstawie art. 446 k.c. będzie uzasadnione, jeżeli da się udowodnić
związek przyczynowy pomiędzy zgonem a czynem niedozwolonym.
Adekwatny związek przyczynowy zachodzi wówczas, gdy
przyczyna stanowi okoliczność ogólnie sprzyjającą powstaniu
rozpatrywanego skutku. Okolicznością ogólnie sprzyjającą jest conditio
sine qua non, które zwiększa w sposób znaczny, obiektywną możliwość
powstania skutku badanego rodzaju. Wyznaczenie sfery skutków
adekwatnych względem określonego rodzaju zdarzenia następuje przez
analizę tzw. obiektywnej możliwości. Polega to na prognozowaniu,
w oparciu o zasady nauki i doświadczenia, prawdopodobieństwa
powstania określonych następstw. Skutkami adekwatnymi są takie,
których prawdopodobieństwo zostaje zwiększone przez przyczynę
danego rodzaju5.
Przepis art. 361 § 1 k.c. wprowadza odpowiedzialność tylko za
normalne następstwa działania lub zaniechania. Ogranicza ją więc tylko
do następstw niektórych spośród wszelkich możliwych skutków danego
zdarzenia. Za następstwa normalne należy uważać takie, które w danych
okolicznościach z reguły występują, tzn. są zwykłą koniecznością
działania (zaniechania) zobowiązanego do odszkodowania. Następstwa
normalne, to w zasadzie następstwa typowe, a nie będące wynikiem
szczególnego zbiegu okoliczności6.
Związek przyczynowy nie zachodzi, jeżeli śmierć nie była
normalnym następstwem uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Im dłuższy czas dzieli te dwa zdarzenia, tym trudniejsze jest wykazanie
związku przyczynowego.

3 A. Wąsiewicz, Ubezpieczenia…, op. cit., s. 111.
4 S. Garlicki, Odpowiedzialność cywilna za nieszczęśliwe wypadki, Warszawa 1971, s. 110.
5 A. Koch, Związek przyczynowy jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie
cywilnym, Warszawa 1975, s. 102.
6 J. Winiarz (red), Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989, s. 285.
www.odszkodowania24.eu
---

prawnik odszkodowania

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Ratio legis przyznania osobom bliskim odszkodowania

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Ustawodawca, przyznając roszczenia odszkodowawcze osobom
bliskim zmarłego, odstąpił od ogólnej zasady odszkodowania, według
której poszkodowanym jest tylko ten, przeciwko komu skierowane było
działanie sprawcy.
Motywem, którym kierował się ustawodawca są względy
humanitarne. Cały czas liczba wypadków w Polsce (zwłaszcza
komunikacyjnych) stale rośnie, jest coraz więcej ofiar śmiertelnych.
Śmierć człowieka wskutek czynu niedozwolonego wywołuje
niezmiernie poważne konsekwencje. Poszkodowanym jest tu już nie
tylko sam zmarły ale także jego rodzina i inne osoby bliskie, których
interesy zostały naruszone. Najlepszym przykładem naruszenia
interesów osób bliskich jest śmierć jedynego żywiciela rodziny. W tym
przypadku śmierć człowieka jest nie tylko źródłem cierpień
psychicznych pozostałych członków rodziny ale wywołuje też
prawdziwy wstrząs ekonomiczny dla tej rodziny. Wyrządzona im szkoda
powinna ulec wynagrodzeniu przez ponoszącego odpowiedzialność
z tego tytułu. Nałożenie na sprawcę obowiązku naprawienia szkody powoduje
przerzucenie brzemienia szkody z barków poszkodowanego na barki
sprawcy szkody. Ważnym celem jest też wychowawczo-prewencyjne
oddziaływanie prawa w kierunku zwiększenia ochrony życia i zdrowia
obywateli. Bezpośrednim celem i rezultatem wykonania świadczenia
odszkodowawczego jest nałożenie na sprawcę ciężaru wyrządzonej przez
niego szkody. Zapłata odszkodowania, stanowi zasłużoną dotkliwość
majątkową dla sprawcy, daje satysfakcję poszkodowanym i w sposób
zgodny ze społecznym poczuciem sprawiedliwości likwiduje konflikt,
wywołany przez wyrządzenie szkody2.

2 W. Warkałło, Odpowiedzialność odszkodowawcza, Warszawa 1972, s. 97.
www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania komunikacyjne

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Renta dla poszkodowanego

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Przesłanki przyznania renty
W przypadku, gdy poszkodowany utracił częściowo lub
całkowicie zdolność do pracy zarobkowej i utrata ta ma charakter trwały
poszkodowany może żądać przyznania mu renty. Przepisy kodeksu
cywilnego w trzech przypadkach przewidują możliwość przyznania
poszkodowanemu renty od osoby odpowiedzialnej za szkodę i należą do
nich: utrata całkowitej lub częściowej zdolności do pracy zarobkowej,
zwiększenie się potrzeb poszkodowanego, zmniejszenie się widoków
powodzenia na przyszłość. Każda z tych okoliczności może stanowić
samodzielną podstawę zasądzenia renty, ale zazwyczaj splatają się one
ze sobą.
Konieczną przesłanką powstania prawa do renty jest, aby
następstwa uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia miały charakter
trwały co nie znaczy, że nieodwracalny. Renta może być czasowa (w
przypadku, gdy termin ustania następstw szkody osobowej może być
dokładnie ustalony), lub stała (w przypadku, gdy następstwa szkody są
długotrwałe i nie da się określić terminu ich ustania, bądź mają charakter
nieodwracalny).
Celem renty z art.444§2 k.c. jest wynagrodzenie szkody przyszłej.
Ma ona wyrównać szkodę w postaci utraty wszelkich korzyści
majątkowych, jakie poszkodowany osiągnąłby w przyszłości, gdyby nie
doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Dla powstania prawa do
renty z art.444§2 k.c. następstwa uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia
muszą mieć charakter trwały, w przeciwnym razie powstała szkoda
podlega naprawieniu nie w drodze przyznania renty, lecz w drodze
odszkodowania w postaci utraconego zarobku ( art.444§1 k.c.).27 Przy ustalaniu renty na rzecz poszkodowanego istotne znaczenie
ma okoliczność czy pracował on zarobkowo w chwili wypadku. Jeśli w
chwili wypadku poszkodowany nie pracował, nie stanowi to podstawy
do oddalenia roszczenia o rentę. Jednak poszkodowany musi w tej
sytuacji udowodnić, iż podjąłby pracę, gdyby nie doznał szkody.
W przypadku, gdy poszkodowanemu przysługuje renta z
ubezpieczenia społecznego osoba odpowiedzialna za szkodę będzie
zobowiązana do świadczenia na rzecz poszkodowanego renty
uzupełniającej. Gdy poszkodowanemu nie przysługuje renta z
ubezpieczenia społecznego to osoba odpowiedzialna za szkodę będzie
zobowiązana świadczyć pełną rentę.
O wysokości renty decyduje porównanie zarobków
poszkodowanego przed i po szkodzie. Renta uzupełniająca stanowi
różnicę między średnią zarobków netto przed powstaniem szkody a
otrzymaną rentą z ubezpieczenia społecznego. W przypadku, gdy
poszkodowany prowadził działalność gospodarczą o wysokości ustalonej
renty decyduje osiągany dotąd dochód z tej działalności po potrąceniu
podatków i ewentualnych kosztów amortyzacyjnych.28
Jeżeli szkody doznała niepracująca żona, prowadząca
gospodarstwo domowe i wychowująca dzieci, to utrata przez nią
zdolności do pracy zarobkowej uzasadnia przyznanie jej renty równej
nakładowi jej pracy, bez względu na to, czy usługi przez nią świadczone
wykonują osoby do tego zobowiązane, czy inne osoby za
wynagrodzeniem.29 Podstawą wymiaru renty powinny być wszelkie dochody
poszkodowanego, w tym także zarobki uboczne, mające charakter stały,
powtarzający się.30
Zgodnie z orzecznictwem do zarobków nie zalicza się diet,
ponieważ pokrywają one zwiększone koszty utrzymania i pobytu
pracownika w podróży służbowej (poza miejscem jego pracy), na ten cel
są przeznaczone i stosownie do tego określone co do wysokości. Ulegają
one zatem w czasie podróży zużyciu i tym samym nie stanowią i nie
mogą stanowić utraconego zarobku pracownika, zarobku podlegającego
wyrównaniu przez przyznanie renty odszkodowawczej. Możliwość
zaoszczędzenia w podróży służbowej niektórych wydatków,
pokrywanych z diet, zgodnie z ich przeznaczeniem, również nie stanowi
utraconego zarobku, a tym samym szkody, która by podlegała
naprawieniu.31
Podobne stanowisko przyjął SN32 odnośnie napiwków: Podstawą
wyliczenia renty mogą być tylko utracone zarobki, napiwki zaś nie mają
charakteru zarobków. Jest to swoistego rodzaju dochód, lecz pobieranie
go w naszych warunkach ustrojowych nie jest powszechnie
akceptowanym zwyczajem.
W przypadku częściowej utraty zdolności do pracy poszkodowany
powinien wykorzystać uszczuploną zdolność do pracy i dołożyć starań w
celu podjęcia pracy. Poszkodowany nie ma obowiązku podjęcia każdej
pracy. Jednak nieuzasadniona odmowa podjęcia pracy może być uznana
jako przyczynienie się poszkodowanego do zwiększenia szkody i stanowić podstawę do obniżenia renty. Tak też SN w swoim
orzeczeniu.33
Na wysokość renty (jej obniżenie) może wpłynąć także odmowa
poszkodowanego poddania się operacji w celu przywrócenia w całości
lub częściowo zdolności do pracy. Tak też SN w swoim orzeczeniu34:
Odmowa poszkodowanego poddania się wypróbowanemu i powszechnie
stosowanemu zabiegowi lekarskiemu, przynoszącemu z reguły pomyślne
wyniki i poprawę stanu zdrowia oraz zdolność do samodzielnego
utrzymania Si, powinna opierać się na motywacji zrozumiałej
przynajmniej dla specjalistów i znajdującej oparcie w rzeczywiście
występujących reakcjach organizmu ludzkiego, jeżeli ma wywrzeć
wpływ na ocenę zakresu odpowiedzialności sprawcy szkody.
Roszczenie o rentę z powodu utraty zdolności zarobkowej nie
przysługuje osobie, która w chwili orzekania o rencie ze względu na
wiek nie jest zdolna do pracy zarobkowej.35 Dotyczy to w szczególności
dzieci, osób starszych lub niepełnosprawnych.
Renta z tytułu zwiększonych potrzeb poszkodowanego ma
wyrównać szkodę w postaci stałych wydatków na ich zaspokojenie np.
koszty zapewnienia opieki, przejazdy osoby niepełnosprawnej, stałe
koszty leczenia. Renta taka należy się poszkodowanemu bez względu na
to, czy rzeczywiście ponosi te wydatki. Wystarcza tu samo istnienie
zwiększonych potrzeb. Tak też SN w swoim orzeczeniu36: Przyznanie
renty z tytułu zwiększonych potrzeb na podstawie art.444§2 k.c. nie jest
uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. Do przyznania renty z tego
tytułu wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwo
czynu niedozwolonego.
Przy obliczaniu renty z tytułu zwiększonych potrzeb sąd nie jest
zobowiązany do zachowania drobiazgowej dokładności.37
Roszczenie o rentę z tytułu zwiększonych potrzeb jest
roszczeniem samodzielnym, odrębnym od roszczenia o
zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art.445 k.c.) i powinno być
uwzględnione niezależnie od tego drugiego.38
Renta przysługująca małoletniemu z tytułu zwiększonych potrzeb
ulega zmniejszeniu o kwotę wypłaconego zwiększonego zasiłku
rodzinnego.39
Renta również należy się w przypadku zmniejszenia się widoków
powodzenia na przyszłość poszkodowanego. Przesłanka ta zachodzi, gdy
nastąpiła strata korzyści majątkowych, jakie poszkodowany mógłby
osiągnąć dzięki swoim indywidualnym możliwościom (wysokim
kwalifikacjom, talentom), gdyby nie nastąpił uszczerbek na zdrowiu.
Przesłanki zmniejszenia się widoków powodzenia w przyszłości
lub zwiększonych potrzeb nie mają charakteru samodzielnych podstaw
do żądania specjalnej renty z tego tytułu. Należą one do ogółu
elementów, które powinien mieć sąd na uwadze przy określaniu
wysokości jednej „odpowiedniej” renty z art.444§2 k.c.40 Zmniejszenie widoków powodzenia na przyszłość jako podstawę
do zasądzenia renty należy oceniać według realnych możliwości
poszkodowanego istniejących w chwili powstania zdarzenia
wywołującego szkodę.41
Prawo do bieżącej renty odszkodowawczej - jako uprawnienie
ściśle z osobą poszkodowanego związane i tylko zaspokojeniu jego
interesu służące - gaśnie ze śmiercią uprawnionego i do spadku po nim
nie należy. Nie dotyczy to jednak rat zaległych (za czas do śmierci
uprawnionego). Należność z tego tytułu jest wierzytelnością
spadkodawcy i przechodzi na jego spadkobierców na zasadach
ogólnych.42

27 Orzeczenie SN z dn. 13.10.1971 r., I CR 420/71, niepubl.
28 Orzeczenie SN z dn. 18.11.1980 r., IV CR 464/80, niepubl.
29 Orzeczenie SN z dn. 22.11.1980 r., IV CR 464/80, Gazeta Prawnicza 1981, nr 7- 8.
30 Orzeczenie SN z dn. 2.01.1962 r., IV CR 769/61, OSNIC 1963/3, poz. 60.
31 Orzeczenie SN z dn. 7.06.1974 r., I CR 423/74, OSNCP 1975/5, poz. 83.
32 Orzeczenie SN z dn. 8.10.1980 r., IV CR 383/80, OSNCP 1981/5, poz. 84.
33 Orzeczenia SN z dn. 14.12.2004 r., II CR 249/04, niepubl.
34 Orzeczenia SN z dn. 11.01.1978 r., III PR 183/77, OSPiKA 1979/1, poz. 17.
35 Uchwała SN z dn. 17.06.1963 r., III CO 38/62, OSNCP 1965/2, poz. 21.
36 Orzeczenia SN z dn. 28.11.1972 r., I CR 534/72, niepubl.
37 Orzeczenie SN z dn. 12.12.1956 r., II CR 459/56, OSN 1958/2, poz. 67.
38 Orzeczenie SN z dn. 19.09.1967 r., I PR 285/67, OSNCP 1968/3, poz. 55.
39 Orzeczenie SN z dn. 23.10.1979 r., III CZP 66/79, OSNCP 1980/3, poz. 49.
40 Orzeczenie SN z dn. 03.12.1970 r., I PR 427/70, niepubl.
41 Orzeczenia SN z dn. 31.10.1966 r., II CR 372/66, niepubl.
42 Orzeczenie SN z dn. 31.10.1966 r., II CR 361/66, niepubl.

www.odszkodowania24.eu

---

Wysokie odszkodowania

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Renta fakultatywna

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Ustawodawca zdawał sobie sprawę z tego, że ograniczenia
istniejące w art. 446 § 2 zd. 1 k.c. prowadziłyby do wielu krzywdzących
sytuacji i dlatego rozszerzył w zdaniu drugim krąg osób uprawnionych
do renty24.
Zgodnie z przepisem art. 446 § 2 zd. 2 k.c. przyznania renty mogą
żądać też osoby bliskie, w stosunku do których na zmarłym nie ciążył
ustawowy obowiązek alimentacyjny. Podstawową przesłanką przyznania
renty tym osobom jest fakt, że zmarły stale i dobrowolnie dostarczał im
środków utrzymania. W tym wypadku warunek dostarczania środków utrzymania jest całkowicie uzasadniony, bo tylko ta okoliczność może
wskazywać na bliską więź ze zmarłym.
Dostarczanie środków utrzymania przez zmarłego musi być stałe,
nie wystarcza pomoc jednorazowa czy sporadyczna. Nie jest natomiast
konieczne, by osoba bliska była na wyłącznym utrzymaniu zmarłego. Jej
roszczenie o rentę uzasadnia także częściowe utrzymanie – tak też SN25.
Przepis art. 446 § 2 zd. 2 odwołuje się do zasad współżycia
społecznego. Jest to tzw. renta fakultatywna aczkolwiek fakultatywność
nie oznacza swobodnego uznania sędziego przy przyznawaniu
odszkodowania w formie renty. Sędziemu pozostawiono pewien luz
decyzyjny, ponieważ okoliczności sprawy mogą się kształtować róŜnie26.
Przyznanie renty fakultatywnej nie jest uzależnione od istnienia
niedostatku po stronie osoby uprawnionej Okolicznościami, które sąd
powinien wziąć pod uwagę przyznając rentę zgodnie z zasadami
współżycia społecznego są: stan majątkowy zmarłego i osoby
domagającej się renty, typ relacji wiążących te osoby, motywy jakimi
kierował się zmarły, czas trwania świadczeń.
Nie jest możliwe z góry określenie zamkniętego kręgu osób
uprawnionych. Z roszczeniem tym wystąpić mogą dalsi krewni,
powinowaci i inne osoby bliskie, przez które ustawodawca rozumie
osoby połączone ze zmarłym nie więzami krwi, lecz natury duchowej,
jak przyjaźń, przywiązanie27. Dyskusyjnym zagadnieniem była możliwość przyznania renty na
rzecz konkubiny. Większość autorów przyznaje konkubinie prawo do
żądania renty fakultatywnej.
Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z dnia 2.12.1970 r.28 również
przyznał konkubinie prawo do żądania renty, chociaż zostało ono
obwarowane licznymi ograniczeniami i zastrzeżeniami. Teza tego
orzeczenia brzmi następująco: „Kobieta czy mężczyzna, którzy nie
zawarli związku małżeńskiego, mogą być uważani za osoby uprawnione
w rozumieniu art. 446 §2 k.c., jeżeli zostały spełnione wymagane w tym
przepisie przesłanki (dobrowolne i trwałe dostarczanie środków
utrzymania), w szczególności jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają
tego zasady współżycia społecznego. Konkubina może być uznana za
najbliższego członka rodziny, jeżeli istnienie konkubinatu nie krzywdzi
żadnych innych osób czy też z innych przyczyn nie powinno być uznane
za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”.
Przyznanie renty na rzecz konkubiny będzie uzasadnione, jeżeli
konkubinat był trwały i jeżeli nie krzywdzi to członków rodziny
zmarłego czyli nie powoduje wyłączenia możliwości realizacji roszczeń
uprawnionych do renty obligatoryjnej (wdowy czy dzieci zmarłego)29.
Z roszczeniem o rentę fakultatywną wystąpić mogą również
osoby, względem których na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek
alimentacyjny. Mamy tu do czynienia ze zbiegiem roszczeń a art. 446
§ 2 zd. 1 i 2 k.c. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy zmarły
świadczył ponad swój obowiązek alimentacyjny. Jak wiadomo zakres
świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości
zobowiązanego (art. 135 §1 k.r.o.). Ograniczeń tych nie zawiera przepis
art. 446 §2 zd. 2 k.c.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swojego orzeczenia30 uznał, że
w takiej sytuacji sąd winien oprzeć roszczenie strony powodowej o ten
przepis, który w danych okolicznościach okaże się dla tej strony
najkorzystniejszy, gdyż w razie zbiegu przepisów sąd stosuje te ich
postanowienia, które zapewniają dalej idącą ochronę osobie
uprawnionej. Pogląd ten jest akceptowany w piśmiennictwie polskim.
Roszczenia z art. 446 k.c. mają charakter samodzielny i powstają
wprost na rzecz osób uprawnionych.
Nie jest dopuszczalne zasądzenie łącznej renty dla kilku
poszkodowanych, bez względu na to, czy roszczenia te są dochodzone
w jednym pozwie – tak SN w wyroku z dnia 2.05.1975 r.31

24 S. Garlicki, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 431.
25 Orzeczenie SN z dn. 1.03.1963 r., I PR 139/62, Biuletyn Informacyjny SN 1964/3-4, poz. 4.
26 A. Szpunar, op. cit., s. 85.
27 S. Garlicki, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 431.
28 Orzeczenie SN z dn. 02.12.1970 r., II CR 541/70, OSP 1972 nr 3, poz. 52, Lex nr 6831.
29 A. Szpunar, Wynagrodzenie…, op. cit., s. 120.
30 Orzeczenie SN z dn. 27.08.1956 r., 2 CR 543/55, OSNCP 1957, poz. 106.
31 Orzeczenie SN z dn. 02.05.1975 r., I CR 103/75, Lex nr 7697.
www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania powypadkowe

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Renta na rzecz osób bliskich

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Renta obligatoryjna Przepis art. 446 § 2 zd. 1 k.c. przyznaje prawo do żądania renty każdej osobie, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny.

Renta obligatoryjna

Przepis art. 446 § 2 zd. 1 k.c. przyznaje prawo do żądania renty każdej osobie, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny.

W celu ustalenia kręgu osób uprawnionych z art. 446 § 2 zd. 1 należy więc sięgnąć do przepisów kodeksu rodzinnego.
Obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa albo z więzów prawnych, z którymi ustawodawca wiąże jego istnienie. Na gruncie polskiego prawa rodzinnego obowiązek alimentacyjny stanowi przede wszystkim zobowiązanie prawno rodzinne wynikające ex lege z różnych powiązań rodzinnych. Jest on uzależniony od bliskości pokrewieństwa, powinowactwa lub przysposobienia oraz od tego, czy osoby uprawnione mogą utrzymać się własnymi siłami. Obowiązkiem alimentacyjnym objęte zostały także osoby, między którymi więzy rodzinne ustały.

Dotyczy to obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami (art. 60 k.r.o.) oraz możliwości utrzymania alimentacji po rozwiązaniu przysposobienia (art. 125 § 1 k.r.o.)7. Zasadniczo uprawniona do świadczeń alimentacyjnych jest osoba, która znajduje się w niedostatku (art. 133 § 2 k.r.o.). Najczęściej pojęciem niedostatku obejmuje się stan, w którym uprawniony nie ma żadnych lub nie ma dostatecznych własnych środków utrzymania, które mogłyby zaspokoić jego usprawiedliwione a nie tylko zbędne potrzeby.

Ocena, jakie potrzeby uznać za usprawiedliwione zależy od wielu okoliczności faktycznych m.in. od wieku, stanu zdrowia, poziomu wykształcenia, pozycji społecznej uprawnionego8.

Rodzaj i rozmiar tych potrzeb jest uzależniony od cech osoby uprawnionej oraz od splotu okoliczności natury społecznej i gospodarczej, w których osoba uprawniona się znajduje.

W porównaniu z ogólnymi przesłankami powstania roszczenia alimentacyjnego, roszczenie dziecka przeciw rodzicom nie jest uzależnione od tego, czy dziecko jest w niedostatku.

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka określa art. 133 § 1 k.ro. Przepis ten stanowi, iż rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania.

Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka powstaje z chwilą jego urodzenia i wygasa wówczas, gdy dziecko zostaje należycie przygotowane do pracy zawodowej odpowiednio do jego uzdolnień i zamiłowań. Obowiązek ten trwa stosownie do okoliczności faktycznych, co najmniej jednak do czasu zadośćuczynienia przez dziecko obowiązkowi szkolnemu. Dziecko upośledzone lub niedorozwinięte, niezdolne do samodzielnego utrzymania się, jest uprawnione do alimentacji przez czas nieograniczony9.

Uzyskanie przez dziecko pełnoletności samo przez się nie ma wpływu na wygaśnięcie obowiązku alimentowania go przez rodziców. Podobne stanowisko zajął SN w swoim orzeczeniu10, w którym stwierdził iż jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy czas trwania albo ustanie tego obowiązku jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie. Przyjmuje się, że nie można tego oczekiwać od małoletniego. W odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, należy brać pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki.

Jak z dotychczasowych rozważań wynika, renty a art. 446 § 2 zd. 1 k.c. może się domagać zarówno dziecko małoletnie i pełnoletnie, jeśli zostały spełnione przesłanki z art. 133 § 1 k.r.o.

Do renty ma prawo także nasciturus poczęty, lecz nie urodzony jeszcze w chwili śmierci ojca. Przepis art. 4461 k.c. rozstrzyga o istnieniu odpowiedzialności za szkody prenatalne. Nasciturus ma warunkową zdolność prawną. Przysługuje ona mu pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywe. Nasciturus jest osobą pośrednio poszkodowaną i jak każdej osobie pośrednio poszkodowanej, przysługuje mu samodzielne roszczenie. W art. 182 k.r.o. przewidziana jest nawet możliwość ustanowienia kuratora dla nasciturusa, jeŜeli jest to potrzebne dla strzeżenia przyszłych jego praw. Stanowisko to potwierdza SN w swoim wyroku11: urodzenie się małoletniego powoda po śmierci ojca nie
wyłącza jego uprawnień do odszkodowania i renty.

Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała zmarł rodzic, który wyłącznie dostarczał środków utrzymania, przyznanie renty nie budzi wątpliwości.

W przypadku śmierci jednego z rodziców, który pracował i łożył określone sumy na utrzymanie rodziny, dziecku również należy się renta z art. 446 §2 zd. 1 k.c. i to niezależnie od tego, czy drugi z rodziców jest w stanie je utrzymać samodzielnie. Takie też stanowisko zajął SN w uzasadnieniu wyroku12.

Jeżeli zmarła matka, która nie pracowała, dzieci również są uprawnione do żądania renty odszkodowawczej. Jak wiadomo obowiązek alimentacyjny może przybrać różne postacie, może polegać na świadczeniach pieniężnych jak i naturalnych. Alimenty w naturze dostarcza również ten, kto czyni osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dzieci – wynika to z art. 27 zd. 2 k.r.o.

Takie świadczenia alimentacyjne posiadają niewątpliwie wartość majątkową i doniosłość gospodarczą, dlatego ich utrata musi być wynagrodzona w formie renty odszkodowawczej13.

Jeśli chodzi o rentę na rzecz pozostałego przy życiu małżonka judykatura przeszła znamienną ewolucję.

Początkowo wdowie w bardzo wąskim zakresie przyznawano prawo do żądania renty. SN w swoim orzeczeniu14 z dnia 15.12.1951 r. przyjął zasadę, iż żonie zdolnej do pracy zarobkowej nie należy się renta odszkodowawcza w razie śmierci męża.

Od zasady tej wprowadzono pewne wyjątki i przyznano wdowie prawo do renty ale tylko na czas „przez jaki będzie celowe i konieczne zajmowanie się dziećmi i gospodarstwem domowym”. W praktyce zasądzano ową rentę do czasu, gdy dzieci osiągnęły wiek pozwalający na umieszczenie ich w przedszkolu.

Stopniowo jednak orzecznictwo rozszerzało tę granicę wieku. Tak więc SN15 w jednym ze swoich orzeczeń uznał, że małżonkowi przysługuje renta do ukończenia przez dziecko 8 lat życia.

W orzeczeniu z dnia 12.06.1963 r. SN16 stwierdził, że potrzeba pieczy i osobistych starań matki istnieje w całym okresie uczęszczania dziecka do szkoły podstawowej i że do prawidłowego kształtowania się psychiki dziecka konieczny jest codzienny i nieprzerwany kontakt z matką.

Najbardziej prawidłową formułę zawiera orzeczenie SN z 28.01.1960 r.17, w którym SN uznał, że pozostały przy życiu małżonek ma prawo do renty „przez czas konieczny do osobistego zajmowania się przez niego wychowaniem dzieci w sposób absorbujący go całkowicie z uwagi na wiek poddanych jego pieczy”. Wszystkie dotychczasowe orzeczenia przyjmowały czasowe ograniczenia roszczenia wdowy o rentę, określając w różny sposób jej termin końcowy.

Kolejnym krokiem w ewolucji judykatury było orzeczenie SN z dnia 21.01.1969 r.18 SN uznał, że rentę dla wdowy prowadzącej gospodarstwo domowe i obarczonej większą liczbą dzieci należy zasądzić bez ograniczenia jej terminem końcowym.

Dużą zamianę wprowadziło orzeczenie SN z dnia 24.08.1990 r.19
Przełamało ono dotychczas stosowaną zasadę, według której pracującemu małżonkowi nie należy się renta odszkodowawcza. Teza tego orzeczenia brzmi: „O istnieniu obowiązku alimentacyjnego między małżonkami – pozostającymi we wspólnym pożyciu – jako przesłanki renty odszkodowawczej nie przesądza okoliczność, czy pozostały przy życiu małżonek pracuje zarobkowo”. SN podkreślił w tym orzeczeniu, że jeżeli zarobki pozostałego przy życiu małżonka stanowiły tylko uzupełnienie dochodów rodziny a śmierć drugiego małżonka uniemożliwia pozostałym członkom rodziny zaspokojenie ich usprawiedliwionych potrzeb to zasądzenie renty na rzecz pozostałego przy życiu małżonka jest uzasadnione, chociaż pracuje on zarobkowo.

Sytuacja przedstawia się inaczej, gdy małżeństwo było bezdzietne albo gdy dzieci utrzymują się już samodzielnie. Wdowa ma wówczas obowiązek podjęcia pracy zarobkowej odpowiadającej jej kwalifikacjom. Nieuzasadniona odmowa podjęcia pracy może być uznana jako przyczynienie się do zwiększenia szkody i prowadzić do zmniejszenia odszkodowania, zgodnie z art.362 k.c. Jeżeli wdowa podjęła pracę ale uzyskuje niskie zarobki, to obowiązek wypłaty renty na jej rzecz istnieje dopóty, dopóki nie osiągnie ona zdolności zarobkowych umożliwiających pełną kompensatę zarobków męża. Uzyskiwane przez wdowę zarobki będą zaliczone na poczet renty. Tak też orzeczenie SN20.

Obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zerwanie związku małżeńskiego. Cel i społeczne znaczenie związku małżeńskiego wymagają, by niektóre konsekwencje jego zawarcia trwały nawet po rozwiązaniu małżeństwa. Jednym z takich skutków jest istniejący w określonych w ustawie przypadkach obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami, uregulowany w art. 60-61 k.r.o.

Rozróżnia się dwa rodzaje obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami, tj. zwykły i zaostrzony. W zwykłym alimentów nie może żądać jedynie małżonek winny od niewinnego. Przesłanką przyznania świadczenia alimentacyjnego jest niedostatek uprawnionego. Obowiązek dostarczenia środków utrzymania przez małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, wygasa zasadniczo z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu i renta z art.
446 § 2 zd. 1 k.c. nie może sięgać poza ten okres. Przewidziana bowiem w art. 60 § 3 k.r.o. możliwość przedłużenia tego obowiązku ze względu na zasady współżycia społecznego nie może mieć zastosowania, gdy zobowiązany do alimentów małżonek już nie żyje21.

W zaostrzonym obowiązku alimentacyjnym, zobowiązanym jest małżonek, który został uznany za wyłącznie winnego pożycia.

Przesłanką przyznania świadczenia alimentacyjnego nie jest niedostatek ale istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego w związku z rozwodem.

Małżonek uprawniony do alimentów może żądać renty a art. 446 § 2 k.c. chociażby o alimentach nie orzeczono w wyroku rozwodowym, jeżeli w dacie zgonu poszkodowanego byłego współmałżonka miałby prawo domagać się od niego alimentów.

Omówione powyżej zasady stosuje się do małżonków w separacji sądowej.

Uprawnionymi do renty z art. 446 § 2 zd. 1 k.c. mogą być również rodzice lub dalsi wstępni zmarłego, jeżeli ciążył na nim wobec nich obowiązek alimentacyjny. Zgodnie z art. 128 k.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej.

W praktyce największe znaczenie mają wypadki, gdy z roszczeniami o rentę występują rodzice zmarłego. Przesłanką powstania obowiązku alimentacyjnego na rzecz wstępnych i dalszych zstępnych jest stan niedostatku osoby uprawnionej. Przez stan niedostatku należy rozumieć nie tylko sytuację, gdy osoba uprawniona do alimentacji nie ma w ogóle środków utrzymania lecz także sytuację, gdy nie jest w stanie w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.

W tym ostatnim przypadku, skoro obowiązek alimentacyjny ma charakter uzupełniający, to i roszczenie o rentę odszkodowawczą będzie ograniczone22.

Należy też pamiętać, że na zmarłym dziecku mogą ciążyć obowiązki alimentacyjne innych osób (np. jego dzieci). Wtedy może powstać sytuacja, że rodzice nie będą uprawnieni do domagania się renty, bo pierwszeństwo przysługuje dzieciom zmarłego. Wynika stąd, iż możliwości zarobkowe zmarłego nie były nieograniczone.

Jeżeli natomiast nastąpiła śmierć dorastającego dziecka, na którego pomoc rodzice mogli dopiero liczyć w przyszłości to rodzice nie mogą domagać się przyznania renty a jedynie odszkodowania z art. 446 § 3 k.c.

W ramach zakreślonych przepisem art. 134 k.r.o. można domagać się renty z powodu śmierci brata lub siostry. Przesłanki powstania obowiązku alimentacyjnego między rodzeństwem są podobne do tych, jakie dotyczą tego obowiązku między krewnymi w linii prostej.

Jednakże rygoryzm wykonania tego obowiązku jest złagodzony, ponieważ zobowiązany może uchylić się od alimentowania brata lub siostry, jeżeli wskutek tego powstałby nadmierny uszczerbek dla niego samego lub dla jego najbliższej rodziny23. Dlatego procesy z tego tytułu są zjawiskiem wyjątkowym. Przepis art. 144 k.r.o. przewiduje obowiązek alimentacyjny między powinowatymi. Wynika stąd, że również powinowaci po spełnieniu przesłanek z art. 144 k.r.o. mają prawo do renty odszkodowawczej. Obowiązek alimentacyjny istnieje między powinowatymi tylko na jednej linii tj. macocha (ojczym) – pasierb i odwrotnie. Dodatkową przesłanką są tu zasady współżycia społecznego, z którymi zgodne powinno być roszczenie o alimenty.

Ponadto roszczenie macochy (ojczyma) względem pasierba uzależniono od tego, czy uprawniony przyczyniał się do wychowania i utrzymania pasierba (art. 144 §2 k.r.o.).

I tak np., jeżeli macocha przyczyniała się do wychowania i utrzymani pasierba a następnie popadła w niedostatek to w razie śmierci pasierba przysługuje jej roszczenie o rentę odszkodowawczą.

7 Uchwała SN z dn. 16.12.1987 r., III CZP S1/86, OSNCP 1988/4, poz. 42.
8 J. Winiarz, J. Gajda, Prawo rodzinne, Warszawa 2001, s. 251.
9 J. Winiarz, J. Gajda, Prawo…, op. cit., s. 250.
10 Orzeczenie SN z dn. 14.11.1997 r., III CKN 257/97, OSN 1998, poz. 70.
11 Orzeczenie SN z dn. 11.01.1967 r., I PR 510/66, Lex nr 139 19.
12 Orzeczenie SN z dn. 10.12.1962 r., I PR 244/62, OSNCP 1964, poz. 11.
13 A. Szpunar, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci osoby bliskiej, Bydgoszcz 2000, s. 91.
14 Orzeczenie SN z dn. 15.12.1951 r., C 15/51, OSN 1953, nr I, poz. 3.
15 Orzeczenie SN z dn. 24.08.1962 r., 2 CR 971/61, OSNCP 1963/10, poz. 228.
16 Orzeczenie SN z dn. 12.06.1963 r., II PR 34/63, OSP 1964/7-8, poz. 154.
17 Orzeczenie SN z dn. 28.01.1960 r., 4 CR 296/59, OSPiKA 1961, poz. 125.
18 Orzeczenie SN z dn. 21.01.1969 r., II PR 697/68, OSNCP 1970, poz. 30.
19 Orzeczenie SN z dn. 24.08.1990 r., I CR 422/90, OSNCP 1991, poz. 124.
20 Orzeczenie SN z dn. 20.12.1990 r., II PR 61/90, Praca i Zab. Społ. 1991, nr 5-6, s. 64.
21 S. Garlicki, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 430.
22 G. Bieniek (w:) Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, Warszawa 1999, s. 419.
23 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2001, s. 387.

http://www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowanie powypadkowe

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Ryzyko jako zasada odpowiedzialności cywilnej

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

A. Uwagi ogólne

Kodeks cywilny wprowadza bardzo surową odpowiedzialność
posiadacza mechanicznego środka komunikacji za szkody wyrządzone
przez ruch tych pojazdów.
Mimo, że zasadą naczelną odpowiedzialności w dziedzinie
czynów niedozwolonych jest wina, to jednak odpowiedzialność
posiadacza po...
A. Uwagi ogólne

Kodeks cywilny wprowadza bardzo surową odpowiedzialność
posiadacza mechanicznego środka komunikacji za szkody wyrządzone
przez ruch tych pojazdów.
Mimo, że zasadą naczelną odpowiedzialności w dziedzinie
czynów niedozwolonych jest wina, to jednak odpowiedzialność
posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody wyrządzone ruchem tych
pojazdów oparta została na zasadzie ryzyka.
Jest to odpowiedzialność „za sam skutek” zdarzenia
powodującego szkodę. Oznacza to, że dla powstania odpowiedzialności
cywilnej posiadacza pojazdu nie ma znaczenia czy czyn był przez niego
zawiniony. Uzasadnieniem dla tak zaostrzonej odpowiedzialności jest
zagrożenia dla otoczenia, jakie niesie ze sobą samo używanie pojazdów
mechanicznych. Wina nie stanowi tu więc przesłanki powstania
obowiązku naprawienia szkody. Posiadacz pojazdu mechanicznego nie
uwolni się od odpowiedzialności nawet wtedy, gdy nie będzie można mu
przypisać winy.
Rozwiązanie takie korzystne jest dla poszkodowanego, bowiem to
posiadacz pojazdu mechanicznego chcąc uwolnić się od
odpowiedzialności musi udowodnić jedną z trzech okoliczności
egzoneracyjnych, tj: 1) wyłączną winę poszkodowanego, 2) wyłączną
winę osoby trzeciej, za która posiadacz pojazdu mechanicznego nie
ponosi odpowiedzialności, 3) siłę wyższą.
www.odszkodowania24.eu
---

odszkodowania z polisy oc

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Wina jako zasada odpowiedzialności cywilnej

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Na zasadzie winy odpowiada zawsze kierowca pojazdu mechanicznego, który nie jest jego posiadaczem. Nadto, w niektórych przypadkach posiadacz pojazdu mechanicznego odpowiada na zasadach ogólnych (zasadzie winy). Przepis art.436§2 k.c. przewiduje odpowiedzialność posiadacza pojazdu mechanicznego na zasadzie winy w dwóch przypadkach: w razie zderzenia się pojazdów mechanicznych oraz przy przewozie z grzeczności.

Wprowadzenie zasady winy do odpowiedzialności posiadaczy pojazdów mechanicznych podyktowane jest tym, że w wypadku
zderzenia się mechanicznych środków komunikacji zaostrzone odpowiedzialności jakby neutralizują się. Właściciel samochodu stwarzający niebezpieczeństwo dla otoczenia nie powinien korzystać z ochrony, jaką art.436§1 k.c. zapewnia osobom, które poniosły szkodę wskutek ruchu innego samochodu. 6

Zaostrzone odpowiedzialności obu posiadaczy znoszą się w ich wzajemnych stosunkach. W razie zderzenia pojazdów każdy z posiadaczy powinien częściowo ponosić ryzyko szczególnego niebezpieczeństwa, jakie sam stwarza dla otoczenia. Dlatego posiadacz pojazdu może żądać naprawienia szkody tylko w razie wykazania winy drugiej strony. 7

Przepis art.436§2 k.c. znosi zasadę ryzyka wyłącznie pomiędzy posiadaczami zderzających się pojazdów. W stosunku do roszczeń innych osób poszkodowanych w wyniku zderzenia nadal zastosowanie ma zasada ryzyka. Takie stanowisko zajął SN w swoim orzeczeniu8, w którym stwierdził, iż w razie zderzenia się tramwaju z samochodem, zarówno MPK, jak i posiadacz pojazdu mechanicznego ponoszą odpowiedzialność wobec pasażerki tramwaju na zasadach określonych w
art.435 i 436 k.c. i to solidarnie.

Wyłączenie zasady ryzyka znajduje zastosowanie tylko w razie zderzenia się pojazdów mechanicznych. Zgodnie z uchwałą SN 9: zderzeniem pojazdów mechanicznych w rozumieniu art.436§2 k.c. jest każde - bez względu na jego przyczynę - zetknięcie się tych pojazdów w ruchu.

Powszechnie przyjmuje się, że pojazd jest w ruchu od momentu włączenia silnika do chwili, kiedy jazda została zakończona wskutek osiągnięcia miejsca przeznaczenia lub planowanej przerwy w drodze.

Podobnie SN w swoim orzeczeniu z dnia 13.07.1976 r. 10 Od zderzenia należy odróżnić najechanie, czyli sytuację, gdy pojazd będący w ruchu uszkodził pojazd unieruchomiony - tu nadal obowiązuje zasada ryzyka. Drugim przypadkiem, w którym posiadacz pojazdu odpowiada na zasadzie winy jest przewóz z grzeczności. Argumentem przemawiającym za złagodzeniem odpowiedzialności posiadacza pojazdu jest odwołanie się do względów słuszności. Trudno po prostu obciążać surową zasadą ryzyka tego, kto działa w interesie przewożonego czyniąc mu bezinteresowną przysługę. Cechami przewozu z grzeczności są: brak obowiązku dokonania przewozu, oraz bezpłatność.11 Przewożony z grzeczności musi przyjąć na siebie ryzyko jazdy.

Pojęcie „przewozu z grzeczności” zostało sprecyzowane w orzeczeniu SN12: Przewóz z grzeczności nie jest identyczny z pojęciem przewozu nieodpłatnego. Przewóz z grzeczności ma miejsce tylko wówczas, gdy osoba przewożąca kieruje się poczuciem grzeczności w potocznym tego słowa znaczeniu.

Wynika stąd, że przewóz z grzeczności zawsze jest nieodpłatny, jednak niektóre wypadki bezpłatnego przewożenia osób nie są przewozem z grzeczności. Decydujące znaczenia mają tu pobudki, którymi kierował się posiadacz pojazdu13.

Przewozem z grzeczności będzie bezpłatne przewożenie przyjaciół, gości, autostopowicza. Jeżeli przewożący w zamian za przewóz otrzymał jakąkolwiek korzyść to nie możemy już mówić o przewozie z grzeczności. Stanowisko to potwierdza SN w swoim orzeczeniu14: Nie jest przewozem z grzeczności w rozumieniu art.436§2 k.c. przewóz dokonany przez posiadacza samochodu w wykonaniu zawartej z przewożonym umowy, ze wspólnie tym samochodem odbędą wycieczkę, przy czym część kosztów podróży poniesie przewożony.

Nie mamy też do czynienia z przewozem z grzeczności, jeżeli przewożenie określonej osoby następuje na zlecenie i w interesie posiadacza pojazdu mechanicznego. Tak też SN w swoim orzeczeniu15:
Przypadek przewozu z grzeczności nie zachodzi w sprawie. Powód jechał jako pasażer na motocyklu z punktu usługowego, gdzie był zatrudniony, do prowadzącego motocykl właściciela pojazdu, u którego miał naprawić telewizor. Powód jechał zatem w interesie właściciela pojazdu mechanicznego w celu wykonania zleconej mu usługi. W tak ustalonym stanie faktycznym usprawiedliwiona jest odpowiedzialność właściciela motocykla za skutki wskazanego wypadku na zasadzie ryzyka.

Przepis art.436§2 k.c. zd. 2 ma zastosowanie tylko w stosunkach miedzy posiadaczem pojazdu a przewożonymi z grzeczności przez niego osobami. W przypadku zderzenia się dwóch pojazdów wobec pasażera przewożonego z grzeczności na zasadzie winy odpowiada tylko wiozący go posiadacz, natomiast posiadacz drugiego pojazdu odpowiada na zasadzie ryzyka. Tak też SN w swoim orzeczeniu.16

6 A. Rembieliński, Zderzenie się mechanicznych środków komunikacji a odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, Nowe Prawo 1960, nr 12, s. 1582.
7 A. Szpunar, Odpowiedzialność w razie zderzenia się pojazdów mechanicznych, Nowe Prawo 1974, nr 6, s. 713.
8 Orzeczenie SN z dn. 19.05.1970 r., OSPiKA 1971, poz. 90.
9 Uchwała SN z dn. 2.01.1976 r., III CZP 79/75, OSNCP 1976/7-8, poz. 155.
10 Orzeczenia SN z dn. 13.07.1976 r., IV CR 241/76, niepubl.
11 W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2002, s. 254.
12 Orzeczenie SN z dn. 17.06.1969 r., II CR 191/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 70.
13 A. Szpunar, Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie przewoŜonej z grzeczności, Nowe Prawo 1969, nr 1, s. 17.
14 Orzeczenie SN z dn. 17.04.1970 r., I CR 73/79, OSNCP 1970, nr 12, poz.233.
15 Orzeczenie SN z dn. 12.03.1971 r., III CRN 524/70, OSPiKA 1972, nr 7-8, poz.136.
16 Orzeczenie SN z dn. 18.10.1975 r., I CR 608/75, OSPiKA 1977, nr 3, poz.53.

http://www.odszkodowania24.eu

---

zadośćuczynienie po wypadku

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Wysokość i czas trwania renty

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Celem renty jest wynagrodzenie szkody przyszłej. Szkoda ta polega na utracie korzyści, których osoba bliska mogła się spodziewać w przyszłości, gdyby nie śmierć bezpośrednio poszkodowanego.

Wysokość renty jest ustalana z uwzględnieniem zakresu i czasu trwania obowiązku alimentacyjnego, który ciążyłby na zmarłym stosownie do przepisów k.r.o. wobec małżonka, osób spokrewnionych, przysposobionych i powinowatych. Podstawowym kryterium ustalenia renty są usprawiedliwione potrzeby osoby uprawnionej oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego32.

Przy ustalaniu wysokości renty powinna być brana pod uwagę hipotetyczna wysokość świadczeń alimentacyjnych, do jakich byłby zobowiązany zmarły, a nie wysokość alimentów świadczonych przez zobowiązanego do chwili śmierci.

Zawsze górną granicę renty stanowią usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, gdyż renta nie może być wyższa niż koszt pokrycia tych potrzeb, choćby zmarły świadczył ponad te potrzeby. Usprawiedliwione potrzeby wymagają oceny zindywidualizowanej w każdym konkretnym przypadku i zależą od wieku uprawnionego, jego stanu zdrowia itd.

Drugim wskaźnikiem są możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego. Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn nie zasługujących na usprawiedliwienie. Chodzi tu o przypadki, w których osoba zobowiązana nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin, bądź też pracuje dorywczo33 – tak też SN w uzasadnieniu uchwały z dnia 16.12.1987 r.

Uprawnionym należy się wówczas odpowiednio wyższa renta.

W przypadku renty fakultatywnej, jej wysokość nie może przekraczać wartości środków utrzymania dobrowolnie i stale dostarczanych przez zmarłego, może być jednak niższa, gdyby te dostarczane środki przekraczały usprawiedliwione potrzeby poszkodowanego34.

Przy ustalaniu wysokości renty należy uwzględnić wszelkie zarobki, jakie zmarły uzyskiwał za życia np. za godziny nadliczbowe.

Zdaniem SN przy ustalaniu wysokości renty dla dziecka, które wskutek wypadku straciło rodziców, należy uwzględniać też dochody „z szarej strefy” – tzn. wypłacane przez pracodawcę „pod stołem” w celu uniknięcia dodatkowych obciążeń związanych z wynagrodzeniami pracowniczymi (podatek dochodowy, ZUS). SN stwierdził, że gdyby sąd ograniczył się tylko do zarobków ujawnianych w dokumentach podatkowych, naruszyłby przepisy, a także zasady współżycia społecznego zapisane w art. 5 k.c.35 Orzecznictwo przyjęło zasadę, w myśl której uwzględnia się zarobki netto, a więc zmniejszone o przypadający podatek36. Po ustaleniu podstawy renty odliczyć należy to, co zmarły przeznaczał na zaspokojenie własnych potrzeb.

Na poczet renty należy zaliczyć świadczenia uzyskane z ubezpieczenia społecznego np. rentę rodzinną37. Natomiast nie podlega zaliczeniu na poczet renty odprawa pośmiertna38.

Rentę dla pozostałych po zmarłym poszkodowanych zasądza się na czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego bądź na czas prawdopodobnego dobrowolnego dostarczania środków utrzymania. Czas trwania renty nie może przekraczać nigdy prawdopodobnego okresu życia zmarłego. Z reguły renty te są zasądzane bez orzeczenia terminu końcowego, chyba że okoliczności konkretnego przypadku pozwalają na określenie jej terminu końcowego39. Natomiast terminem początkowym jest data śmierci bezpośrednio poszkodowanego.

Jeżeli chodzi o kapitalizację renty z art.446 k.c. to odnoszą się do niej wszystkie zasady omówione w rozdziale o rencie na rzecz bezpośrednio poszkodowanego.

Jednak kapitalizacja renty na rzecz osoby bliskiej ma ujemne strony. Jednorazowe odszkodowanie może być roztrwonione przez osobę uprawnioną, w ten sposób osoba ta może pozostać bez środków utrzymania na przyszłość.

32 K. Pietrzykowski (red), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2002, s. 1037.
33 Uchwała SN z dn. 16.12.1987 r., III CZP 91/86, OSNCP 1988/4, poz. 42.
34 S. Garlicki, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 445.
35 J. Lewandowska, Ważne także dochody z szarej strefy, Rzeczpospolita z dn. 22.01.2004 r., nr 18.
36 Orzeczenie SN z dn. 22.11.1963 r., III PO 31/63, OSNCP 1964/7-8, poz. 128.
37 Orzeczenie SN z dn. 11.09.1998 r., II UKN 195/98, OSNP 1999/18, poz. 588.
38 Orzeczenie SN z dn. 5.03.1969 r., III PZP 65/68, Biuletyn Informacyjny SN 1969/4, poz. 65.
39 Orzeczenie SN z dn. 21.01.16 r., II PR 597/68, ONS 1970, nr 2, poz. 30.

http://www.odszkodowania24.eu

---

odszkodowania forum

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Wysokość odszkodowania

Autorem artykułu jest Iwona Wilczewska

Celem odszkodowania przyznanego na podstawie art. 446 § 3 k.c. ma być zrekompensowanie rzeczywistego znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego, nie może być ono natomiast źródłem wzbogacenia się tych osób – tak SN w swoim orzeczeniu58.

Rozmiar pogorszenia zależy od wielu okoliczności np. liczba nieletnich dzieci po pozostałych zmarłym, stan zdrowia i możliwości pracy zarobkowej pozostałego współmałżonka lub innego uprawnionego, ich sytuacja majątkowa lub osobista. Wszystkie te okoliczności będą wpływały na wysokość odszkodowania.

Przepis art. 446 § 3 k.c. nie zapewnia wynagrodzenia wszelkich szkód, wynikłych pośrednio wskutek śmierci najbliższego członka rodziny. Zakres odpowiedzialności osoby zobowiązanej ogranicza się do powinności zaspokojenia roszczeń tylko wymienionych w art. 446, a nie wszelkich, które usprawiedliwiałyby przepis art. 415 k.c. Dlatego też nie można żądać na podstawie art. 446 § 3 np.: zwrotu wydatków poniesionych na wychowanie lub kształcenie zmarłego dziecka59.

Trudno określić konkretne kryteria, jakimi sąd powinien się kierować przy określeniu wysokości odszkodowania. Zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz najbliższego członka rodziny wymaga ustaleń wykazujących cechy indywidualne. Sam przepis art. 446 § 3 k.c. w sposób jedynie przybliżony wskazuje, że sąd może przyznać stosowne odszkodowanie. Podstawowe znaczenie ma tu rozmiar doznanej szkody, ponieważ odszkodowanie nigdy nie może być wyższe od szkody. Jednak trudno dokładnie określić rozmiar doznanej szkody, bo szkoda ta jest trudna do uchwycenia i obliczenia. Duże znaczenie ma też fakt, do jakiej kategorii uprawnionych należy osoba żądająca odszkodowania. W orzecznictwie występuje zrozumiała tendencja do uprzywilejowanego traktowania pozostałego przy życiu małżonka i małoletnich dzieci. Odszkodowania zasądzane na ich rzecz są z reguły wyższe aniżeli przyznawane innym poszkodowanym np. rodzicom, rodzeństwu60.

Przestrzegana też jest zasada, że odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. powinno być umiarkowane tzn. jego wysokość powinna być utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom ekonomicznym i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.

Przy określeniu wysokości odszkodowania bierze się także pod uwagę to ilu jest członków rodziny łącznie przez śmierć osoby bliskiej poszkodowanych oraz okoliczności, czy osoby te prowadzą wspólne gospodarstwo, w tym bowiem ostatnim wypadku kwoty im przyznane składają się na wspólną pomoc dla całej rodziny i mają odpowiednio większy efekt gospodarczy aniżeli jedna kwota przyznana osobie samotnej – tak SN61.

Na wysokość odszkodowania mogą wpływać sumy pieniężne wypłacone w związku ze śmiercią osoby bliskiej z innych tytułów. I tak: jeżeli osoba odpowiedzialna za szkodę zawarła na swój koszt umowę ubezpieczenia osoby trzeciej od następstw nieszczęśliwych wypadków, to fakt wypłacenia przez zakład ubezpieczeń sumy ubezpieczeniowej powinien być uwzględniony przez sąd przy ustalaniu odszkodowania z art. 446 § 3 k.c.62 Nie ulega natomiast zaliczeniu na poczet odszkodowania suma pieniężna otrzymana z ubezpieczenia zawartego przez bezpośrednio poszkodowanego (lub na jego rzecz). Nie płacił on bowiem składek w tym celu, aby złagodzić odpowiedzialność sprawcy szkody. Zaliczeniu nie podlega też odprawa pośmiertna, zasiłek pogrzebowy czy płacenie renty przez ZUS63.

Niedopuszczalne jest powództwo o zasądzenie symbolicznej złotówki, gdyż celem przepisu art. 446 § 3 k.c. jest równoważenie w formie odszkodowania znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

W razie wytoczenia takiego powództwa sąd władny jest orzec ponad żądanie pozwu zgodnie z art. 321 § 2 k.p.c. – tak SN w swoim orzeczeniu64.

Jak widać to judykatura stopniowo krystalizuje kryteria ustalania wysokości odszkodowania.

58 Orzeczenie SN z dn. 29.03.1994 r., I ACr 758/93, Wokanda 1994/8, s. 52.
59 Orzeczenie SN z dn. 10.03.1969 r., I CR 26/69, Biuletyn Informacyjny SN 1969/9, poz. 147.
60 A. Szpunar, Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998, s. 189.
61 Orzeczenie SN z dn. 14.07.1972 r., I CR 178/72, (nie publ.).
62 Uchwała SN z dn. 29.04.1965 r., III PO 3/65, OSN 1965, poz. 198.
63 Orzeczenie SN z dn. 3.06.1980 r., II CR 148/80, OSNCP 1981/2-3, poz. 29.
64 Orzeczenie SN z dn. 18.12.1968 r., I PR 290/68, PiP 1969, nr 11, s. 918.

http://www.odszkodowania24.eu

---

forum odszkodowania

Iwona Wilczewska

Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl